Edukiak

 

  


Kasino eta dantza saioak
                                                                                                                                                                                                                                                        

 Hasiera

 


Antzerkiak
                                                                                                                                                                                                                                                        
 
 

Kafe eta tertuliak
                                                                                                                                                                                                                                                        
Mende hasieran burgesiaren artean taberna baina dotoreagoa zen eremu bat zabaltzen joan zen, kafea. Lehenengo hamarkadan jaio eta Hirurteko liberalean (1820-1823) izan zuen arrakasta, bertan biltzen ziren Elkarte Patriotikoak puri purian zeudenean. Jaio berria zen soziabilitate politikoaren eremu eta iritzi publikoaren suztatzaile, kafeak liberalismoaren tresna bihurtu ziren. Bezeroek ordu luzeak jotzen zituzten egunkariak irakurtzen, bertsoak entzuten, solasean eta literatur edo politika hizketalditan.

 Hasiera

 


Erakusketa Unibertsalak
                                                                                                                                                                                                                                                        

XVIII. mende bukaeratik garatzen joan ziren industriaren erakusketen gailurra izan ziren Erakusketa unibertsalak. Azken aurkikuntzak, industriaren aurrerapenak, merkataritzarenak, eta, zenbaitetan, une gorenean zegoen mendebaldeko inperialismoak ustiatzen zituen kolonietako arraza eta ohitura exotikoak erakusteko balio zuten.

 

Lehenengo erakusketa unibertsaltzat hartzen dena, 1851.ean gauzatu zen. Erresuma Batuak Londresen antolatu zuen, munduko lehen potentziaren hiriburuan. Eraikin ikusgarria diseinatu zen, Beirazko Jauregia deiturikoa, aurrez eraikitako elementuez osatua,, Hyde Parken bihotzean oso denbora gutxian eraikia, garaiko ispiritu lehiatsuaren irudia izan zen. Erakusketak sei miliotik gora bisitari jaso zituen. 

 

Lau urte geroago, 1855.ean, Parisen Exposition Universelle des Produits de l’Industrie deitutakoa antolatu zuten. Erakusketa hauek interes publiko gorenen eta enpresari sektore desberdinen interes pribatuaren batuketa bihurtu ziren. Lehen Mundu Gerrateraino hemeretzi erakusketa unibertsal eta nazioarteko ugari ospatu ziren Europa eta Ipar Amerikako hirietan. 

 

 


Museoak
                                                                                                                                                                                                                                                        
Iraultza frantsesarekin sortzen da museo publikoa, erregetza eta nobleziatik bereizia. Gobernu errepublikarrak, 1791.ean, Louvren erret bilduma guztiak, nobleziari kendutakoak eta elizari konfiskatuak bildu zituen. Handik bi urteetara Arteen Museo Nagusia, Louvre zabaldu zen. Louvren eredu honek Europa osoan eragingo du eta erret bildumak museo publiko bihurtzea arinduko du. Luis Bonapartek Amsterdamgo Rijkmuseum eta Milango Brera Pinakoteka sortuko ditu. Jose Bonapartek, 1809.ean, Madril, Bartzelona, Valencia eta Sevillan arte museoen eratzea agindu zuen. Frantsesen kanporatzearen ostean museo horien sorrera gelditu zen. Fernando VII.ak artelanak aurreko jabeei itzuli zizkien, baina bere jauregietan soberan zituen artelanekin galeria bat sortu zuen, Real Museo de Pinturas. 1819.ean Natur Historiako Kabineta izan behar zuen eraikinean Pradoko Museoa ireki zen, Louvreren eredua jarraituz. Fernando VII.ena hil zenean, 1833.ean ez zuen inork mantendu nahi eta bilduma bere ondorengoen artean banatzear egon zen, baina erregeordeak artelan guztiak Isabel II.arentzat geratzea lortu zuen. 1868.ean nazionalizatu zen, Erret Etxetik bananduz.
 
  

Zezenketak                                                                                                                                                                                                                                                     
XIX. mendean zehar zezenketak behin behineko plazetan ospatzetik benetako zezen plazetan ospatzera pasako dira. Mende erdi aldera lurralde bakoitzak bazuen bere zezen plaza iraunkorra. Iruña, Bilbao, Gasteiz, Baiona eta Donostiak bazuten berea. Mende bukaera aldera herri txikiagoek ere izango zuten berea, hala nola, Lizarra, Portugalete, Orduña eta Hondarribiak esaterako. Dena den zezenketak festetan edo abagune berezietan bakarrik ospatzen ziren. Herrikoiagoa izaten zen, jendearen parte hartzeagatik, sokamuturra, Donostian bereziki estimatua.
  
 

Pilota
                                                                                                                                                                                                                                                        
“Dantza publikoek izaera moralean eragiten dutena uste dugun bezala, beraietan eta joku hauetan (pilotan) aurkitzen dugu bertakoen sendotasun, indar eta bizkortasunaren  arrazoia.” Jovellanosen hitz hauek pilotaren zaletasuna XVIII. mendeko Euskal Herrian oso zabaldua zena adierazten dute. XIX. mendean frontoien eraikuntza asko ugaldu zen, baina jakina da eraikin hauek ez zirena hain beharrezkoak, izan ere frontoiak edozein paretetan inprobizatzen baiziren.
 
 

Erromeriak                                                                                                                                                                                                                                                     
Euskal Herrian herri aisia erromerietan oinarritzen da. Gehienak herrietan ospatzen ziren, auzo bakoitzak berea antolatuz. Bestalde hiri inguruetakoak ere arrakastatsuak ziren, Loiolakoa esaterako donostiarrez betea edo Begoñakoa bilbotarrez josia.
Musika eta dantzak sagardo eta txakolinaren pozarekin nahasten ziren. 

 

Zirkoak
                                                                                                                                                                                                                                                        
Zirkoa oso maitatua izan zen Espainian XIX. mendean. Antzespen gehienak, animali, hezitzaile eta pailasoekin herriz herri zebiltzan konpainia ibiltariak burutzen zituzten. Madril eta Bartzelonan zirko iraunkorrak zeuden, hobeto antolatutako konpainiekin, zaldi gaineko dantzari, acróbata, malabarista, mago eta pailasoekin. Animaliak erakusteaz gain pertsona “bitxien” agerleku ere baziren zirkoak. Barnum izan zen mundu mailan eredu.
 
 

Panoramak
                                                                                                                                                                                                                                                        
Panorama jarraian egindako irudi zirkular bat zen, bera jasotzeko espreski egindako eraikin zirkularrean egokitua. Ikusleak erdian kokatutako oholtza batetik begiratzen zuen, 360 gradutako ikuspegi panoramikoa lortuz. Lehen panoramak Edinburgh irudikatzen zuen eta 1787.ean Robert Bakerrek egin zuen. XIX. mendean zehar Europako hiri nagusietan zabaldu zen. Hiri ikuspegiak eta batailak izan ziren gehien irudikatutako gaiak.