Kontrabandoa "Scénario" erakusketan

XVIII. mende bukaerako epaiketa batean jasotako kontrabando gertaera baten deskribapena.

Epaitua Juan Joseph Ibargoien zen eta 1797ko bere bizitzaren pasarte bat kontatzen du. Lanik gabe zegoen eta kontrabandoa hartu zuen bizibidetzat, lau bidai eginez Cerverako hiru kontrabandistentzat gidari eta eskolta modura. Laugarren bidaia Joaquin de Imaz, Joseph Gabriel de Oyarzabal eta Pierre Caderecar “Frantses Txikia”-rekin egin zuen,

“ ...siendo el encargo del declarante y sus tres compañeros de auxiliarlos con armas de bocas de fuego, como el declarante lo hizo antes en tres ocasiones solo (...) siendo el destino hasta las inmediaciones de la ciudad de Vitoria, y asegurar las cargas mas allá de aquel punto...”

Gasteiz. Iturria.

Brasilgo tabakoa zeramaten eta beraien lana Cerverako kontrabandistak eta tabakoa Ebrotik bestaldera uztea zen. Aurrerago Ibargoienek bidaiaren kontakizuna egiten du:

“...desde la villa de San Juan de Luz de Francia, hizieron transito por Viriatu vadeando el rio Vidasoa a salir a las inmediaciones de la casería de Lastaola de Irun, de donde ya de noche caminaron por montes hasta que saliendo el barrio de Alcibar del valle de Oyarzun, e introduciendose en continuacion en el Camino Real (...) tardando hasta la dicha villa de Aramayona quatro dias en medio de que desde Irun hay la distancia de diez y siete leguas y no mas, cuia mayor tardanza consistió en haver andado de dia por los montes, y tambien en que por razon de nevadas estubieron detenidos por todo un dia en un caserío de la villa de Mondragon, mas allá de su cuerpo y población...”

 SALNEUVE. "Montdragon: (Guipuscoa)". Iturria.

Hemen Pedro G. Romerok gure artxiboan hautatutako irudia eta berari lotutako testua.

Clerjon de Champagny. "Buitrago". ZM.

Kontrabandistak

Uste dut 1997ko bisitan erreparatu niela liburu honetako ilustrazio bikainei: Album d'un soldat pendant la campagne d'Espagne en 1823. San Luisen Ehun Mila Semeei laguntzen dien Clerjon de Champagny izeneko batek sinatutako erreportaje turistiko bat da, konstituzionalisten aurrean Fernando VII.aren absolutismoa berrezartzera datozenak, Cadizeko «Pepa» ospetsuaren aurka. Egia esan, apenas hitz egiten duen kanpaina militarrari buruz, eta, ziur aski, adierazgarriena Langlumé-ren ilustrazioak dira, batez ere distortsio optikoagatik, lehen planoaren nahasketagatik eta, horregatik, groteskoki eta deformatuta agertzen diren irudi osoen nahasketagatik. Garrantzitsua da oso, 1829an argitaratu baitzen, bidaiari erromantikoen uholdea baino lehen, baina, esan dezadan, pintoreskoa da, tipismoa, Donostian sartu zenetik nagusitzen dena. Horrek, maila politikoan, ogitarteko perfektu batean kontatzen du: frantsesaren aurka deitzen ditugun gerra zibilak, batetik, eta karlistak deitzen ditugun gerra zibilak, bestetik. Beraz, ilustrazioak funtsezkoak dira, noski, lupa, katalejo edo prismatiko bidez ikusiko balira bezala eginak. Hau ohar interesgarria da gure filmeko argazki zuzendariarentzat, bide batez esanda. Majak, gitarristak, dantzariak eta bandoleroak, pertsonaia topikoak narrazio osoa laguntzen dute. Ez dakigu asko egileari buruz, baina, bere fantasian, kontrabandista bat deskribatzen du, Parisen María Malibránek ezagun egin zuen polo ospetsua naturalki abestuz. «Yo que soy contrabandista, y campo por mi respeto, a todos los desafío, pues a nadie tengo miedo». Kontrabandistaren poloa, berez, bere aitaren, Manuel García tenorraren, konposaketa bat zen, Sevillako bizargina Rossinirentzat estreinatu zuen sevillarra: porrot bat, publiko guztiak desafinatutzat jo zuen poloa «espainiar erara» interpretatzean. Porrot hori gerorako konpondu zuena bere alaba Pauline Viardot izan zen, Malibranen ahizpa, zeinak Bizeti Iradierren habanera ospetsua irakatsiko zion, musikari frantziarrak bere Carmenentzat hartu zuena. Habanera hori izan zen, estreinatu eta egun batzuetara sartua, obra arrakasta ospetsu bihurtu zuena. Aurretik, mailegu hau iragarriz bezala, Mériméek eragin zuen Carmen ijito nafarra izatea, mugako Etxalarkoa. Horregatik, don Jose, nafar soldadua, ijitoarekin maitemintzen da ijitoak euskaraz hitz egiten dionean. Meriméeren Carmen, berez, Pushkinen Ijitoak poemaren bertsio bat zen, errusiar literatura modernoaren sortzailea, etiopiar beltzen ondorengoa, bere erretratuak errusiar kultura ofizialak zuritu dituen arren. Album d'un soldat liburuan, gero andaluziarrengan eta azkenik ijitoengan fokalizatu ziren topiko tipiko guztiak dituen herrialde bat ikusten dugu. Itxiera optiko hori herrialdearen modernizazioaren eta europeizazioaren ondorio gisa ulertu behar da. Frantziarekin dituen bi mugetatik, Euskal Herria eta Katalunia, beherantz begiratzen da beti, begirada beti eskopikoak. Lege-merkataritzaren aurrean salgaien kontrabandoa dagoen bezala, irudimenak ere irudimenezko kontrabandista horien ondorioak jasaten ditu. Ez da arraroa mendekoek «zaharkeria historiko» horiei heldu izana beren bizimoduak legitimatzeko.  Bizimodu burges, moderno eta europarren garaipenaren aurrean, lumpenak bidaiariek – hara, herrialdea kolonizatzen ari zen kapital ingeles eta frantsesak – bilatzen dituzten topikoak gorpuzten ditu, aurrerapen deitzen dioten horretatik salbu mantentzen dituenak. Mendeko imajinario horien arteko tirabira kontserbadoreak, foruen defendatzaileak eta erreakzionarioak liberalekin, konstituzionalistekin eta iraultzaileekin aurrez aurre jartzen zituenaren bertsio turistikoa da. Orduan, Marcel Broodthaersek bere buruari galdetzen zionez, gerra eta turismoaren artean aukeratu behar dugu bizirauteko? «Ai! ai! ene zalditxoa, ai! atera nazazu estutasun honetatik».         

 Ez ezazue "Scénario. Zorraren Z" erakusketa ikusteko azken aukera galdu!