San Luisen Ehun Mila Semeak

Hirurteko liberala (1820-1823) Cadizko Konstituzioa indarrean jarri zen lehenengo aldia izan zen. 1815eko Napoleonen porrotaren ondoren Europako politikak atzera egin zuenez, Espainiaren egoera berria eredu txartzat hartuko dute kontinenteko potentzia kontserbadoreek. Veronako Kongresuan Europako potentziek Espainiako proiektu liberalari amaiera emateko armada bat bidaltzea erabakiko dute, orain errege konstituzionala den Fernando VII.ari botere absolutoa itzultzeko. Erregea bera liberalen aurkako altxamenduak bultzatzen ibilia zen eta europear potentziei laguntza eskatua zien ordurako.

«Goazen benetan, ni lehena, konstituzioaren bidetik»

Fernando VII. Madril, 1820-III-10

 

Fernando VII

MARTINET. “Fernando VII jurando fidelidad a la Constitución de 1812”. San Telmo Museoa

 

Itxurakeri politikoaren paradigma modura sartu da esaldi hau historian. 1820.go altxamendu liberalak Fernando VII. erregea 1812ko Konstituzioa onartzera behartu zuen eta bera, hasieratik, sistema berriaren aurka konspiratzen ibili zen, botere absolutua berreskuratze arren. Hirurteko liberala garai gora-beheratsua izan zen Espainian, Napoleonen porrotaren ondoren politikan atzeraka zebilen Europarekiko kontrako norabidean. Hona hemen altxamendu liberalaren ikuspegi erromantikoa eskaintzen diguten grabatu saila:

 

Martinet

MARTINET. "Recibimiento de Riego en la cortadura", San Telmo Museoa

 

Martinet1

MARTINET. "Llegada a Cádiz del general Quiroga" San Telmo Museoa

 

Martinet

MARTINET. "Partida de la fragata Constitución" San Telmo Museoa

 

Riegoren altxamendua ongi hartua izan zen gipuzkoar hirietan. Donostian, Tolosan, Irunen, Pasaian eta Eibarren, besteak beste, agintariak Cadizko Konstituzioa aldarrikatzera bultzatu zituzten.

 

Donostian “La Balandra” elkarte liberala sortu zen, El Liberal Guipuzcoano, joera politiko honen organoa argitaratzen zuena.


AGG-GAO JD IM 4.12.29 Balandra

Gipuzkoako Artxibo Orokorra.

 

AGGJDSM21,3

 

AGGJDSM21,3-02

 Gipuzkoako Artxibo Orokorra.

 

Lurraldeen banaketa berria proposatu zenean, Donostia eta Tolosa probintziaren hiriburutza bereganatzeko lehian hasi ziren. 

 Tolosako udalak 1821.eko azaroan, Pedro Nolasco de Telleria arkitekto eta udal errejidoreari Gipuzkoako mapa topografikoa egin zezan eskatzea erabaki zuen, probintziaren hiriburutzarako Tolosaren egokitasuna frogatze arren. Mapa hau gure lurraldean egin zen lehenengo grabatu litografikoa izan zen.

 

Gipuzkoako Mapa 1821

Tolosako Udal Artxiboa

 

1822.eko urtarrilean Gipuzkoak lurralde banaketa berria onartzen du, “Provincia de San Sebastian” izena jasoz. Hiriburutasuna eta lurralde agintariak Donostian kokatu ziren.

 

AGGJDSM21,3-03

  Gipuzkoako Artxibo Orokorra.

 

AGGJDSM1822

 Gipuzkoako Artxibo Orokorra.

Aldundiak ez zuen berotasunez hartu, baina ez zen erregimen politiko berriaren aurka jarri. 1821.etik aurrera erreformak ezartzen hasi zirenean (elizaren ondasunekiko desamortizazio neurriak, aduanak Bidasoan kokatzea, zerga berriak, soldaduska…) absolutisten oposizioak gora egin zuen eta gerrillari erregezaleen lehenengo taldeak sortu ziren. 

 

AGG-GAO-JD IM 4.12.45 Col. movil

 Gipuzkoako Artxibo Orokorra.

 

 AGGJDSM1822-1

  Gipuzkoako Artxibo Orokorra.

 

Probintziko gerrilla erregezalearen buru Franzisko Maria Gorostidi Anoetako apaiza jarri zen. Hemen duzu bere ibilbidearen kontakizuna:

Gorostidi

 Koldo Mitxelena Kulturunea

 

Bere aurka Gaspar Jauregi “Artzaia” izan zen bolondres liberalen buruzagia.

Jauregi ZM

Zumalakarregi Museoa

 

Jauregik zuzendutako Milicia Nacional delakoak 800 gizon mobilizatzea lortu zuen Gipuzkoan. Hona hemen bere ibilbidearen kontakizuna

Milicia Nacional

Sancho el Sabio Fundazioa

 

Bere anaia Tomas liberalen aurkako gerrilari bezala zebilen bitartean, Migel Antonio Zumalakarregi Epaitegi Goreneko partaide hautatu zuten Madrilen.

Migel Antonio

Anonimoa, 1834. Migel Antonio Zumalakarregiren erretratua. Audiencia Provincial de Burgos

 

Jose Felix Amundarain apaizaren “Jakin-bide Iritarautia” eskuizkribua, eskoletan Cadizko Konstituzioa haurrei irakasteko dotrina politiko baten itzulpena da. Amundarainek bere lana Gipuzkoako liberal ospetsuenari eskaini zion, alegia, Migel Antonio Zumalakarregiri.

Jakinbide

Donostiako Kaputxinoen Liburutegia.

 

Cadizko Konstituzioa indarrean lehenengo aldiz Hirurteko liberalean jarri zen. Europako politikan atzerako jarrera nabarmendu zen, 1815.ean Napoleonen porrota gertatu ostean, eta Espainia eredu txartzat hartuko dute kontinentean nagusi ziren potentzia absolutistek.

Europako potentziak Veronako kongresuan biltzen dira eta armada bat bidaltzea erabakiko dute espainiar proiektu liberalari amaiera eman eta orain errege konstituzionala den Fernando VII.ari berriro botere absolutoa bermatzeko. Erregeak berak bultzatu zituen liberalen aurkako altxamenduak eta eskatu zuen europear potentzien laguntza.

1823.eko apirilean, Angulemako dukearen buruzagitzapean, “San Luisen Ehun Mila semeak” izenez ezagututako armada frantsesaren inbasioa hasiko da.


FSS.MTE 51

Campagne des françaises en Espagne 1823. Sancho el Sabio Fundazioa

 

Paradoxikoki oraingoan inbasio frantsesa absolutismoa berrezartzera dator, liberalen aurkako gerrillarien laguntzarekin. Inbasioa hau kontrairaultzaren garaipena da Espainian.

ZM_D1_68_La_ junta_ provisional

Zumalakarregi MUseoa

 

San Luisen Ehun Mila Semeen espedizioak  ibilbide militarraren itxura izan zuen, alegia, tropa liberalak erresistentzia eskasa ezarri zuten etengabeko erretretan.


Donostia eta Iruñea izan ziren salbuespenak bertako liberalek setiatuta eutsi baizioten, armada inbaditzailea gobernu liberala eta derrigorrez Cadizeraino eraman zuten Fernando VII.enaren atzetik zebilen bitartean.

 

MartinetFM_V_36

MARTINET.. “Siège de St. Sébastien” Bilboko Euskal Museoa

 

MartinetFM40

MARTINET. “Siège de Pampelune” Bilboko Euskal Museoa

 

Peronard

Melchior PERONARD “Prise de Pampelune, 1823”. Bizkaiko Foru Liburutegia.

 

Donostiaren suntsiketaz geroztik hamar urte bete baino lehenago hiriak beste sei hilabeteko setioa jasan zuen (apirila-iraila). Oraingoan tropa frantsesak ziren setiatzaileak, baina ez ziren hiria hartzen saiatu, liberalak bertatik irtetea ekiditera mugatu ziren.

DonostiakoplanoaSTM

"Plan de la Ville et des Forts de ST. Sébastien pour servir aux opérations de 1823" San Telmo Museoa.

 

Espedizioaren berri eman zutenen artean Victor idazle famatuaren anaia Abel Hugo aurkitzen dugu Campagne d’ Espagne en 1823 liburuarekin, non Couché-ren irudiak aurkitzen ditugun.

MBB_COUCHE_CampagneD_Espagne
   Bizkaiko Foru Liburutegia.

 

Hugo. Passage

L.F. COUCHÉ. "Passage de la Bidassoa". Baionako Euskal Museoa

 

MBB_COUCHE_Attaque de Saint-Sebastien

L.F. COUCHÉ. “Attaque de Saint-Sebastien”. Baionako Euskal Museoa

 

MBB_COUCHE_Attaque et prise de Pampeleu

L.F. COUCHÉ. “Attaque et prise de Pampelune”. Baionako Euskal Museoa

 

San Luisen Ehun Mila Semeen partaide izan zen Clerjon de Champagny eta bere ibilbidearen pasarte bitxiak kontatu zituen Parisen 1829an argitaratu zuen Album d’un soldat pendant la campagne d’Espagne liburuan. Hasteko Fray Antonio Marañón "El Trapense" delakoak bere jarraitzaileen sineskeria indartzeko erabiltzen zuen trikimailua, alegia, lagun bati balarik gabeko tiroa egin arazten ziola gainerantzeko jarraitzaileek tiroek minik egiten ez ziotena sinistu zezaten.

 

`ZM_Fontarabie_000032

Clerjon de Champagny. "Fontarabie". Zumalakarregi Museoa. Irudiaren iturria

 

Trapensea ez zen makala bere aldarrikapenetan:

ZM. D. 1, 67

 

Champagnyk ere Inbasioa hastear zegoela gertatutakoa jasotzen du. Angulemaren armada Bidasoa gurutzatzera zihoanean, Irungo aldean 200 bat frantziar inperioko soldadu, “Biba Artileria!” “Biba Enperadorea!” “Biba Askatasuna!” ohiukatuz eta “La Marseillaise” kantatuz, inbasioa eragozten saiatu ziren. Espainian errefuxiatutako errepublikanoak ziren, gehienak frantsesak, “Gizon askeen bataloia” izendatzen zirenak. Vallin mariskalak kanoiekin su egin zuen beraien aurka. Hogei bat bertan zendu ziren eta besteak sakabanatu egin ziren frantziar erregetiarren aurrerapenaren eraginez. Clerjon de Champagnyk bere aberkide eta, urte batzuk lehenago, armada kide zirenen heriotza deitoratzen du bere kontakizunean, fanatikoak erizten bazituen ere. Hona hemen pasartea bi ilustratzaileek argitalpen desberdinetan kontatua, Adamek Vallin mariskala eta Champagnyk erepublikano zauritua.

 

ZM_SLES_Adam_Bidassoa
   Victor ADAM. “Passage de la Bidassoa”. Baionako Euskal Museoa

 

   ZM_Irun_000033

Clerjon de Champagny. "Irun". Zumalakarregi Museoa. Irudiaren iturria

 

Victor Adam, grabatzaile baten semea, urte hauetako frantziar litografigile nagusietakoa izan zen. Bere lan nagusien artean “Vues dans les Environs de Paris” eta “Histoire de l'empereur Napoléon” aurki ditzakegu. Hemen bere espedizio honi buruzko beste hiru irudi dasta ditzakegu.

 ZM_Roncesvalles_002424

 Victor ADAM. “Plaine de Ronceveaux”. Zumalakarregi Museoa. Irudiaren iturria

 

KMK_Donostia_003769

Victor ADAM. “Vue de St. Sebastien”. Koldo Mitxelena Kulturunea. Irudiaren iturria

 

STM P 002707

Victor ADAM. "Vue de Pampelune". San Telmo Museoa

 

Angulemako dukeak, Frantziako errege izango den Karlos X.aren premuak, gerra napoleonikoetan ibilitako ofizial ugariren laguntza izan zuen Espainiako espedizioan. Beraiekin frantziar armadako ilustratzaile onentsuenak etorri ziren penintsulako ibilbide honetan.

Tartean irudigile ezagunenetakoa Taylor baroia, Isidore Justin Séverin Taylor izan zen. Frantzian hezitako Irlandar jatorriko belgiarra, 1826.ean Voyage Pittoresque en Espagne, en Portugal et sur Cote d´Afrique, de Tanger a Tétouan argitaratu zuen, 1823ko espedizioan d’Orsay jeneralaren laguntzaile modura jaso zituen irudiak biltzen dituen lana.

 

ZM_Hondarribi_001524

TAYLOR. “Embochoure de la Bidassoa.”. Untzi Museoa. Irudiaren iturria

 

Hondarribia

TAYLOR. “Rue principale de Fontarabie.”. San Telmo Museoa.


ZM_Pasaia_003737

TAYLOR. "Place de port des Passages". Koldo Mitxelena Kulturunea. Irudiaren iturria

 

STM_P-001667

TAYLOR. "Saint Sebastien". San Telmo MUseoa

 

ZM_Taylor_003713

TAYLOR. "Intérieur de l'eglise principale : a St. Sebastien." Koldo Mitxelena Kulturunea. Irudiaren iturria

STM_Taylor_ P_001965

 TAYLOR. "Tolosa". San Telmo Museoa

 

ZM_Taylor_001966

  TAYLOR. "Maison d’un hidalgo dans la grande rue de Tolosa". San Telmo Museoa

 
Taylor baroia frantziar XIX. mendeko arte munduan nabarmendu zen. Luxoreko obeliskoaren Frantziaratzearen arduraduna izan zen eta, Arte Eder ikuskatzaile modura, Luis Felipe erregeren Galerie Espagnole bildumaren sorreraz ere arduratu zen. Frantziar erromantizismoaren argitalpen erraldoienaren egilea ere izan zen, Voyages pittoresques et romantiques dans l'ancienne France, 1820 eta 1878 bitartean agertutako Gericault, Isabey, Ingres edota Violet-le-Duc bezalako artisten litografiez hornitutako 24 liburuki.


San Luisen Ehun Mila Semeek kanpainako litografia inprenta ekarri zuten Salneuve tenientearen eskutik. Berari zor diogu “Vue de l'entrée de Tolosa : au moment où la Division Loverdo y arrive et défile devant S. A. R. Monsigneur Duc d'Angoulème” grabatua, Tolosan, armadaren inprentan 1823.ean egina. Gurean egindako lehenengoetako litografia, gero Salneuvek Parisen argitaratu zuena, 1824.ean, Itineraire pittoresque du Grand Quartier Général pendant la campagne de 1823 en Espagne liburuan. 

 

BFB. Tolosa_Salneuve_Grab

SALNEUVE. “Vue de l'entrée de Tolosa : au moment où la Division Loverdo y arrive et défile devant S. A. R. Monsigneur Duc d'Angoulème”. Bizkaiko Foru Liburutegia

 

MBB_SALNEUVE_Vue de l_entree de Tolosa

Salneuve. “Vue de l’entrée de Tolosa". Baionako Euskal Museoa

 

Hona hemen Parisen argitaratutako liburuaren zenbait irudi, euskal museo desberdinetan barreiatuak.

 ZM_Le_Camus_001589

Le CAMUS. “Passage de la Bidassoa : exécuté par l'Armée Française sous les ordres de S.A.R. le Duc d'Angouléme, le 7 Avril 1823”. Zumalakarregi Museoa. Irudiaren iturria


 BFB. Salneuve_Grab. 51

Le CAMUS: "Vue de la pont de la Bidassoa". Bizkaiko Foru Liburutegia

 

KMK_Le_Camus_003712

Le CAMUS. "Saint Sebastien". Koldo Mitxelena Kulturunea. Irudiaren iturria

 

KMK_Pasquier_003750

PASQUIER. "Ernani". Koldo Mitxelena Kulturunea. Irudiaren iturria

 

ZM_Salneuve_001558

SALNEUVE. "Tolosa". Zumalakarregi Museoa. Irudiaren iturria

 

STM_Salneve_ P_002137

SALNEUVE. "Vlilareal" San Telmo Museoa

 

KMK_Salneuve_Urretxu_003751

SALNEUVE. "Vllareal" Koldo Mitxelena Kulturunea. Irudiaren iturria

 

Arrasate Salneuve

SALNEUVE. "Montdragon". Zumalakarregi Museoa. Irudiaren iturria

 

MBB_SALNEUVE_Vitoria

SALNEUVE. "Vitoria". Baionako Euskal Museo

 

MBB_DESPLANS_Vitoria

Le CAMUS. "Vitoria". Baionako Euskal Museoa