Garaiko Euskal Herrian gertakizun nagusiak bertsotan jasotzen zituen herriak. Afrikako gerra ez zen salbuespena izan eta Antonio Zavalak liburu batean bildu zituen. Bertan aurki dezakegu aipatu dugun iritzi publikoaren berotasuna:
|
Gure euskaldun maiteak, orain da denbora, esan biotzetikan: “Españolak gera; gerra gustokua degu, guztiok batera alon, bada, mutilak, segitu aurrera!”. ----------------------------------------- |
 |
| Pozez artuko deguz fusil naiz atxurrak, moruei birrintzeko mamin ta azurrak. Eskuan bandera ta biotzian sua, guazen, guazen, mutilak, mila arraiua! ----------------------------------------- |
|
|
Esnatu da leoia, ----------------------------------------- |
|
| Ez iako entzun biar besterik inori berba bakar au baño: Gerra moruari! Ta ez baionetia iñok sartu lekan, mororen bat bizirik daguan artian |
 |
Batzutan berotasun hori lortzeko etsaia iraintzea baino arrazoi hobeagarik ez dago. Ikusi Altzoko Antonio Imazek jarriak:
| Marruekotarrak moro zatarrak, infiel da erejeak, fede bageak, gaizki eziak, bruto eta salbajeak; trastornatutzen beti zebiltzen jende eta parajeak, orain eziko al ditu zerbait españolen korajeak. |
Bestalde, hain konbentziturik ez zeudenen bertsoak ere jaso dira:
| Morerira juan da gerran biet asi, enpleo txarrerako ez ninduten azi. Zer egingo det bada? Il artian bizi! Adios, aita ta ama ta Mikela Iñazi! Adios, nere aita, agur, nere ama, eskergabetasunak soldadu narama; adios bada, nere biotzeko dama, bizi banaiz bueltan banator zugana. --------------------------------- |
 |
| Obligazioz da eta joan bear gerrara, lege maitagarriak gordeko badira; Tanjerren ipinirik español bandera, denbora labur barru etxerako gera |
Gerrako heroiei eskainitakoak ere baditugu:
| Tetuango inguruak balekite izketan, esango lukete ongi Prim nolakoa dan. Katalan mutillakin aurretik joaten zan, moroak garaitzeko parerik etzeukan. |
Bertso gehiago ezagutu nahi dituenak hemen dauka Antonio Zavalaren bilduma (PDF).
Gazteleraz ere bertso ugari idatzi zen. 
Verdadera historia de la Guerra de Africa.
| “El viento se desató poniendo moros al frente por el Norte y Mediodía y la parte del Poniente. Parecen lobos aullando la algazara que traían en el lenguaje de ellos que nadie les entendía. Con las gumias y espingardas desde lejos amenazaban señalando con la muerte que tanto nos deseaban |
| Los inútiles ya llegan, aquí comienzo y acabo, unos con un brazo menos y otros con piernas de palo Entre el cólera y el plomo causaron difuntos tantos, que se ha quedado el terreno imitando a campo santo |